Sử dụng bình oxy tại nhà đòi hỏi tuân thủ những nguyên tắc an toàn cơ bản để bảo vệ bản thân và gia đình. Oxy là liệu pháp hỗ trợ hô hấp quan trọng cho người bệnh, nhưng nếu dùng không đúng cách có thể tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ hoặc ảnh hưởng sức khỏe. Dưới đây là những mẹo và lưu ý quan trọng giúp bạn sử dụng khí oxy y tế một cách an toàn và hiệu quả, đặc biệt trong môi trường gia đình.
Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng oxy
Oxy y tế là một liệu pháp điều trị chứ không phải thuốc bổ thông thường, do đó việc sử dụng cần có chỉ định rõ ràng. Trước khi bắt đầu thở oxy tại nhà, hãy trao đổi với bác sĩ chuyên khoa để biết liệu bạn (hoặc người thân) có thật sự cần oxy hỗ trợ hay không, liều lượng bao nhiêu và thời gian sử dụng như thế nào. Bác sĩ sẽ kê đơn cụ thể, ví dụ: thở oxy 2 lít/phút trong 30 phút, ngày 2 lần chẳng hạn. Việc tự ý thở oxy khi không cần thiết hoặc tăng liều lượng quá mức có thể gây hại. Một sai lầm thường gặp là thấy người bệnh khó thở liền tự tăng lưu lượng oxy cao hơn mức bác sĩ chỉ định – điều này có thể làm mất phản xạ kích thích tự thở của bệnh nhân, rất nguy hiểm. Vì vậy, luôn tuân thủ đơn kê và hướng dẫn của nhân viên y tế khi sử dụng oxy tại nhà.
Trường hợp bạn được kê oxy tại nhà thường gồm các bệnh lý như: bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen suyễn nặng, viêm phổi, phù phổi, suy tim hoặc bệnh nhân Covid-19 sau điều trị cần hỗ trợ thở. Ngoài ra, một số người làm việc trong môi trường thiếu khí (ví dụ hầm lò, nơi cao) có thể dùng oxy khi cần. Nhưng nhấn mạnh rằng không nên tự ý mua bình oxy về thở chỉ vì cảm thấy mệt hay khó thở mà chưa có tư vấn y tế.
Kiểm tra thiết bị và môi trường trước khi sử dụng
Trước mỗi lần sử dụng bình oxy, hãy kiểm tra cẩn thận toàn bộ thiết bị để đảm bảo an toàn. Cụ thể:
- Không để dầu mỡ dính vào dụng cụ: Tuyệt đối giữ cho tay, quần áo, van bình, đồng hồ đo và các kết nối sạch dầu mỡ. Oxy tinh khiết gặp dầu mỡ có thể gây phản ứng cháy nổ mạnh. Nhiều vụ nổ van bình oxy xảy ra do vết dầu mỡ vô tình dính vào.
- Kiểm tra đồng hồ và van điều áp: Đảm bảo đồng hồ đo áp suất, van giảm áp, dây dẫn oxy, bình làm ẩm (nếu có) đều ở tình trạng tốt, không rò rỉ. Các gioăng cao su, đệm kín phải đúng loại chịu được oxy và không nhiễm dầu.
- Chuẩn bị vị trí đặt bình thích hợp: Đặt bình oxy ở nơi đứng vững, thoáng khí. Nên để bình cố định trên giá đỡ hoặc dây xích để tránh đổ ngã. Tuyệt đối tránh xa nguồn nhiệt, lửa trần, bếp gas hay những vật liệu dễ cháy (rèm cửa, giấy…) ít nhất 5-6 mét. Oxy đậm đặc làm vật liệu xung quanh bắt lửa dễ dàng hơn nhiều.
- Đảm bảo thông báo cho người xung quanh: Nếu trong nhà có bình oxy, nên dán biển “Có sử dụng Oxy – Cấm lửa” ở chỗ dễ thấy. Nhắc nhở mọi người không hút thuốc hoặc đốt lửa trong phòng có oxy. Khuyến khích trang bị bình chữa cháy trong nhà và lắp đặt thiết bị báo khói để phòng ngừa sự cố.
Cách vận hành bình oxy an toàn
Việc mở và điều chỉnh bình oxy tưởng đơn giản nhưng cần đúng kỹ thuật để đảm bảo an toàn và hiệu quả:
- Mở van từ từ: Khi mở van bình oxy, hãy mở từ từ và nhẹ nhàng. Không đứng trực diện trước đầu ra van khi mở, vì nếu có sự cố áp suất, dòng khí phụt ra mạnh có thể gây chấn thương. Đối với bình mới mua hoặc mới nạp, lần đầu mở nên càng thận trọng, mở he hé cho khí vào đồng hồ dần dần.
- Đảm bảo van điều áp đóng trước khi mở bình: Đây là nguyên tắc quan trọng. Trước khi vặn mở van bình, hãy kiểm tra núm vặn trên van điều áp đã ở vị trí đóng (vặn chặt theo chiều kim đồng hồ). Sau đó mới từ từ mở van bình cho khí vào hệ thống điều áp, rồi mới điều chỉnh lưu lượng theo nhu cầu. Làm đúng trình tự này sẽ ngăn dòng oxy xả thẳng đột ngột, bảo vệ được đồng hồ và tránh tia lửa do nén nhanh.
- Điều chỉnh lưu lượng theo đơn: Mỗi bệnh nhân có lưu lượng oxy cần dùng khác nhau (lít/phút). Trên đồng hồ lưu lượng có vạch chỉ số, hãy vặn núm điều chỉnh để đặt đúng mức lưu lượng bác sĩ chỉ định. Không tự ý tăng giảm nếu không có hướng dẫn.
- Sau khi dùng xong phải khóa bình: Khi không cần dùng nữa, đóng chặt van bình oxy lại và tắt van điều chỉnh lưu lượng. Việc này vừa đảm bảo khí oxy không rò rỉ ra phòng (giảm nguy cơ cháy nổ) vừa tiết kiệm oxy cho lần dùng sau. Nhiều người quên khóa bình khiến oxy thoát dần ra ngoài rất lãng phí và nguy hiểm.
- Không tự ý sửa chữa khi có sự cố: Nếu phát hiện van bình bị rò hay hỏng, tuyệt đối không tự tiện sửa chữa khi bình còn áp suất. Hãy khóa bình, di chuyển ra nơi an toàn và liên hệ đơn vị cung cấp hoặc nhân viên kỹ thuật để được hỗ trợ. Việc tự sửa van khi bình đang chứa áp lực cao có thể dẫn đến tai nạn nổ rất nghiêm trọng.
Ngoài ra, không tự ý nạp khí khác vào bình oxy. Mỗi bình chứa đều được kiểm định cho một loại khí nhất định; việc bơm lẫn khí lạ hoặc tự nạp không theo quy trình có thể làm bình bị quá áp hoặc nhiễm bẩn, rất nguy hiểm. Khi cần nạp lại oxy, hãy mang bình đến các cơ sở chuyên môn hoặc gọi dịch vụ của nhà cung cấp để họ đến nạp một cách an toàn.
Lưu ý trong quá trình thở oxy tại nhà
Sử dụng oxy đúng cách sẽ giúp người bệnh cải thiện tình trạng thiếu oxy hiệu quả, nhưng cũng cần lưu ý một số điểm trong quá trình thở:
- Theo dõi triệu chứng của người bệnh: Trong thời gian thở oxy, quan sát xem người bệnh có đỡ khó thở, da hồng hào hơn không. Nếu đã thở đúng liều mà vẫn khó thở hoặc có dấu hiệu bất thường (như nhức đầu, lơ mơ), cần liên hệ bác sĩ – có thể liều oxy chưa phù hợp hoặc có biến chứng khác.
- Thời gian thở oxy mỗi ngày: Bác sĩ sẽ khuyến cáo thời gian thở tùy tình trạng. Có người cần thở gần như 24/24 giờ, nhưng có người chỉ cần hỗ trợ oxy 15-30 phút vài lần trong ngày. Không nên lạm dụng thở oxy liên tục nếu không được chỉ định, vì cơ thể có thể phụ thuộc vào oxy ngoài và quên kích thích tự thở.
- Giữ ẩm khí thở nếu cần: Oxy khô có thể làm khô niêm mạc đường thở nếu dùng lâu. Vì vậy, nhiều bình oxy y tế có kèm bình tạo ẩm (chứa nước cất) để tạo ẩm cho oxy trước khi đến người bệnh. Hãy đảm bảo bình tạo ẩm có nước sạch đến mức vạch yêu cầu và hoạt động tốt.
- Không hút thuốc hay tạo tia lửa gần nơi thở oxy: Đây là nguyên tắc sống còn. Dù đã nhắc ở trên nhưng luôn luôn nhớ: môi trường giàu oxy làm tàn thuốc lá bốc cháy mạnh hơn bình thường rất nhiều. Đã có tai nạn do người bệnh thở oxy nhưng vẫn hút thuốc, lửa bén vào ống thở gây bỏng. Vì vậy, tuyệt đối tránh lửa, tia lửa (như từ bếp gas, công tắc điện cũ bật tạch tia…) trong phòng có oxy.
Những điều không nên làm với bình oxy
Ngoài các hướng dẫn sử dụng, bạn cũng cần biết những điều cấm kỵ khi dùng bình oxy để đảm bảo an toàn:
- Không dùng oxy cho mục đích khác ngoài y tế: Đừng bao giờ sử dụng bình oxy y tế như một nguồn khí nén đa năng (ví dụ dùng thổi bụi, chạy máy nén khí mini…). Oxy tinh khiết gặp dầu mỡ hoặc các vật liệu dễ cháy có thể gây cháy nổ ngay lập tức. Cũng không dùng oxy để thay thế khí nén thông thường trong vận hành máy móc hoặc khởi động động cơ, đặc biệt là động cơ diesel – vì oxy nguyên chất có thể làm nổ máy do cháy nhiên liệu quá nhanh.
- Không đặt bình oxy gần các bình khí dễ cháy khác: Nếu trong nhà có nhiều loại khí (như bình gas, bình acetylene phục vụ hàn gắn), hãy cất giữ tách riêng. Oxy nếu rò rỉ ra mà gặp khí cháy sẽ tạo hỗn hợp nổ rất nguy hiểm.
- Không để bình cạn kiệt hoàn toàn: Nên ngừng sử dụng khi bình oxy còn một lượng khí nhỏ (thường để lại áp suất dư ~0,5 bar). Áp suất dương nhẹ này ngăn không khí và tạp chất lọt ngược vào bình, giữ bình luôn sạch. Khi bình cạn kiệt hoàn toàn, không khí ẩm bên ngoài có thể tràn vào gây gỉ sét bên trong.
Sau cùng, luôn tuân thủ hướng dẫn của nhà cung cấp bình oxy. Mỗi bình oxy thường đi kèm hướng dẫn sử dụng và an toàn; đọc kỹ và thực hiện đúng những gì nhà sản xuất khuyến cáo sẽ giúp bạn sử dụng oxy một cách an tâm hơn. Nếu có bất cứ thắc mắc gì về kỹ thuật sử dụng, hãy liên hệ nơi bán hoặc nhân viên y tế để được giải đáp – đừng tự mò mẫm khi bạn không chắc chắn, vì an toàn của bạn và gia đình là trên hết.