Trên thị trường oxy hiện nay, đặc biệt là oxy y tế, đã xuất hiện những trường hợp hàng giả, hàng nhái đáng lo ngại. Việc sử dụng phải oxy “dỏm” không chỉ tốn tiền vô ích mà còn có thể đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và an toàn của người dùng. Do đó, người tiêu dùng cần trang bị kiến thức để nhận biết và phân biệt oxy y tế thật – giả, từ chất khí bên trong cho đến vỏ bình và nhà cung cấp. Dưới đây là những dấu hiệu và mẹo giúp bạn mua đúng oxy chất lượng, tránh xa hàng kém chất lượng.
Nguy cơ tiềm ẩn từ oxy y tế giả
Trước khi tìm hiểu cách phân biệt, cần hiểu rõ hậu quả nguy hiểm của việc sử dụng oxy giả. Oxy y tế giả thường là oxy công nghiệp được trà trộn, hoặc bình oxy không được kiểm định an toàn:
- Nguy hiểm cho sức khỏe: Như đã đề cập, oxy công nghiệp có thể lẫn các tạp chất độc hại (CO, CO₂, v.v.). Nếu bệnh nhân hô hấp loại oxy này, nhẹ thì không cải thiện được tình trạng thiếu oxy, nặng có thể gây ngộ độc, tổn thương phổi. Trẻ sơ sinh, người già hay bệnh nhân nặng đặc biệt nhạy cảm – thở oxy “bẩn” có thể làm bệnh trầm trọng hơn thay vì tốt lên.
- Nguy cơ tai nạn do bình kém chất lượng: Bình oxy giả thường là bình cũ, không được kiểm định đúng hạn, thành bình mỏng yếu. Khi nạp đầy áp suất cao, những bình này dễ rò rỉ hoặc tệ hơn là phát nổ nếu có vết nứt. Đã có vụ việc cơ sở tư nhân tráo bình cũ sơn lại bán cho bệnh viện, dẫn đến hàng chục bình nổ tung khi đang sử dụng.
- Thiệt hại kinh tế và pháp lý: Mua trúng oxy giả là “mất tiền mua họa vào thân”. Bạn trả tiền cho oxy y tế nhưng nhận về oxy công nghiệp rẻ tiền – tức bị lừa đảo kinh tế. Nếu dùng trong cơ sở y tế mà xảy ra sự cố cho bệnh nhân, đơn vị của bạn còn có thể chịu trách nhiệm pháp lý nghiêm trọng.
Những nguy cơ trên đòi hỏi chúng ta phải hết sức cảnh giác khi mua oxy. Sau đây là các tiêu chí quan trọng để nhận biết oxy thật và giả.
Kiểm tra nhãn mác, thương hiệu trên vỏ bình
Một bình oxy đạt chuẩn y tế thường có nhãn mác đầy đủ và nhận diện thương hiệu rõ ràng, trong khi bình giả mạo có thể thiếu chi tiết hoặc làm nhái không tinh vi:
- Tên nhà cung cấp và logo: Trên thân bình oxy y tế thường sơn hoặc dán tem tên công ty cung cấp (ví dụ: logo hãng, địa chỉ, số điện thoại). Hãy kiểm tra xem tên này có uy tín, quen thuộc không. Các hãng lớn như Vietxo, Messer, Air Liquide… thường có logo sắc nét, khó làm giả. Nếu bình chỉ sơn trơn một màu, không có thông tin đơn vị cung cấp, bạn nên đặt dấu hỏi.
- Ký hiệu phân biệt oxy y tế: Nhiều bình oxy y tế sẽ ghi rõ chữ “Medical Oxygen” hoặc “OXYGEN” lớn trên thân bình với màu sơn quy định (xanh lá hoặc trắng tùy tiêu chuẩn quốc tế)【45†(image)】. Bình oxy công nghiệp đôi khi cũng ghi Oxygen nhưng thiếu chữ “Medical”. Ví dụ, trong hình minh họa, hai bình giữa có ghi “OXYGEN” xanh dương và “MEDICAL OXYGEN” xanh lá – loại có chữ Medical thường dành cho y tế. Nếu bình bạn mua không có bất kỳ chữ nào mà chỉ sơn màu lạ (đỏ, đen chẳng hạn) thì có khả năng đó vốn là bình chứa khí khác được sơn lại.
- Màu sơn bình: Ở Việt Nam, bình oxy y tế truyền thống hay sơn màu xanh da trời hoặc trắng, đôi khi màu xám, kèm cổ màu xanh lá. Bình oxy công nghiệp có thể sơn màu khác như đen hoặc không theo chuẩn. Ví dụ bình màu đỏ thường là acetylene chứ không phải oxy; bình đen có thể là khí N₂ hoặc CO₂. Nếu gặp bình oxy y tế nhưng lại sơn màu khác thường, cần kiểm tra kỹ nguồn gốc – có thể bình đã bị sơn lại không đúng chuẩn.
- Chất lượng sơn và tem dán: Bình chính hãng thường sơn tĩnh điện bóng, tem nhãn in sắc nét, có mã số seri hoặc mã QR chống giả. Bình giả mạo có thể sơn thủ công, nước sơn sần sùi, tem in mờ nhòe hoặc sai chính tả, thiếu thông tin.
Tóm lại, vỏ bình là “chứng minh thư” của oxy – hãy soi kỹ để phát hiện dấu hiệu bất thường.
Kiểm tra dấu hiệu kiểm định và thông số trên bình
Mỗi bình chứa khí áp lực đều phải có các dấu đóng nổi hoặc khắc trên cổ bình, thể hiện thông tin kỹ thuật và kiểm định. Đây là căn cứ quan trọng:
- Mã số chai và nhà sản xuất: Trên vai bình (phần kim loại ngay dưới van) thường khắc mã số seri, ký hiệu nhà sản xuất. Bạn có thể yêu cầu người bán cung cấp giấy kiểm định có ghi mã số này để đối chiếu (giấy kiểm định liệt kê các số seri bình trong lô kiểm). Nếu mã số không trùng khớp hoặc người bán không có giấy, đó là dấu hiệu đáng ngờ.
- Áp suất làm việc (WP) và áp suất thử (TP): Bình oxy y tế 40L thường có áp suất làm việc 150 bar và áp suất thử 250 bar khắc trên bình (kí hiệu WP:150 bar, TP:250 bar) Hãy tìm các con số này. Nếu bình thật, sẽ thấy rõ và đúng khoảng giá trị như trên. Bình giả hoặc bình cũ mài lại có thể thiếu hoặc mờ những thông số này.
- Ngày sản xuất và hạn thử: Cổ bình thường khắc tháng năm sản xuất và các mốc thời gian thử áp tiếp theo (mỗi 5 năm). Chẳng hạn khắc “06-2018” nghĩa là sản xuất tháng 6/2018, bên cạnh có dấu kiểm định năm “23” nghĩa là hạn kiểm định lại vào 2023. Kiểm tra xem bình có còn trong hạn không. Nếu đã quá 5 năm mà chưa thử lại, bình đó không hợp lệ để dùng. Kẻ gian đôi khi mài xóa hoặc làm giả con số – hãy nhìn kỹ xem dấu khắc có đồng đều, ngay ngắn không.
- Dấu kiểm định nổi (dấu sao, dấu cộng): Ở nhiều bình, sau khi thử áp thành công sẽ đóng dấu sao () hoặc dấu cộng (+) trên cổ. Dấu “+” nghĩa bình được phép nạp quá áp 10% so với định mức, dấu “” nghĩa được gia hạn kiểm định 10 năm. Những dấu này thường chỉ có ở bình mới chất lượng cao. Nếu bình bạn trông cũ mà lại có ký hiệu lạ, nên hỏi kỹ người bán.
Nói chung, bình oxy thật sẽ có đủ “lý lịch” trên thân bình, còn bình giả thường mập mờ chỗ này. Bạn có thể mang găng sờ quanh cổ bình để tìm chữ khắc nếu khó thấy bằng mắt.
Đánh giá chất lượng khí bên trong
Việc đánh giá khí oxy bên trong không dễ với người dùng thông thường vì oxy không màu, không mùi. Tuy nhiên, có một số cách gián tiếp:
- Yêu cầu chứng nhận phân tích khí: Các nhà cung cấp oxy y tế uy tín thường xuất certificate of analysis cho mỗi lô khí, ghi %O₂ đạt được (ví dụ 99.6%), độ ẩm, CO, CO₂ ppm… Bạn có quyền yêu cầu xem giấy này. Nếu người bán ấp úng hoặc từ chối cung cấp, hãy cảnh giác.
- Quan sát khi sử dụng: Oxy tinh khiết khi xả qua bình làm ẩm sẽ tạo bọt khí đều, không màu. Nếu bạn thấy mùi lạ khi thở oxy (oxy thật không mùi), hoặc nước trong bình tạo ẩm chuyển màu bất thường sau thời gian ngắn, có thể khí chứa tạp chất. Lúc này nên ngưng dùng và kiểm tra lại nguồn oxy.
- Thiết bị kiểm tra cầm tay: Trên thị trường có máy đo nồng độ oxy cầm tay (oxygen analyzer). Nếu bạn thường xuyên dùng oxy tại nhà, có thể đầu tư thiết bị này. Chỉ cần xả một lượng nhỏ khí qua máy, nó sẽ hiện %O₂. Nếu kết quả thấp hơn nhiều so với 99%, bình đó có vấn đề. Tuy máy này giá không rẻ, nhưng đối với bệnh nhân phụ thuộc oxy, nó giúp phát hiện sớm oxy kém.
- Trọng lượng bình: Một bình oxy 40L nạp đầy oxy sẽ nặng hơn bình rỗng khoảng 6-7 kg (vì chứa ~6 m³ khí ~8 kg). Nếu bạn cảm thấy bình “nhẹ tênh” so với bình khác cùng loại, có thể bình chưa được nạp đủ (oxy giả có khi chỉ nạp một phần hoặc nạp khí khác nhẹ hơn). Dĩ nhiên cách này đòi hỏi bạn có bình chuẩn để so sánh.
Tóm lại, dù khó trực quan biết được chất lượng khí, bạn vẫn có thể dựa vào giấy tờ và thiết bị đo để xác minh. Với oxy y tế – thứ liên quan sinh mạng – đừng ngần ngại kiểm tra nhiều bước.
Lựa chọn nơi mua uy tín và những lưu ý cuối
Nguồn cung cấp quyết định lớn đến việc bạn có nhận được oxy thật hay không. Vì vậy:
- Mua từ đơn vị có giấy phép và thương hiệu: Hãy tìm đến các công ty khí y tế được Bộ Y tế cấp phép, bệnh viện hoặc cửa hàng thiết bị y tế lớn. Tránh mua của cá nhân quảng cáo trôi nổi trên mạng xã hội mà không có địa chỉ rõ ràng. Một mẹo nhỏ: Khi nhận bình, hãy xin hóa đơn hoặc phiếu giao hàng có dấu công ty – đây là bằng chứng pháp lý nếu sau này phát hiện hàng giả có thể khiếu nại.
- Cảnh giác với giá quá rẻ: Nếu một nơi báo giá oxy y tế thấp bất thường so với mặt bằng chung, cần thận trọng. Như vụ việc ở Trung Quốc, giá oxy công nghiệp chỉ bằng nửa oxy y tế, nên kẻ gian trục lợi bán giá rẻ để dễ tiêu thụ. Do đó, đừng ham rẻ mà sập bẫy. Hãy tham khảo giá từ nhiều nguồn để biết mức hợp lý.
- Quan sát quy trình nạp và giao bình: Khi đi nạp oxy, bạn nên chứng kiến nhân viên nạp trực tiếp từ bồn oxy lỏng y tế vào bình của bạn. Xem họ có súc rửa bình trước khi nạp không (bình lâu ngày cần hút ẩm). Nếu họ lấy sẵn một bình nào đó đưa bạn mà không giải thích nguồn gốc, hãy hỏi: “Bình này nạp ngày nào, ở đâu?”. Một cơ sở làm ăn chân chính sẽ trả lời rành mạch và có giấy tờ kèm bình (ví dụ tem niêm phong ghi ngày nạp, nơi nạp).
- Kiểm tra lần cuối khi nhận hàng: Dù mua tận nơi hay giao đến, hãy dành vài phút kiểm tra lại các chi tiết đã nêu: tem mác, dấu kiểm định, v.v. Đừng ngại yêu cầu đổi bình khác nếu bạn không yên tâm. Sức khỏe của bạn là ưu tiên, một đơn vị uy tín sẽ hiểu và đáp ứng mong muốn chính đáng đó.
Những lưu ý trên sẽ giúp bạn tự tin hơn khi chọn mua oxy. Hàng giả dù tinh vi đến mấy cũng sẽ lộ sơ hở, chỉ cần chúng ta để ý và biết phải tìm ở đâu. Hãy luôn nhớ, đừng thỏa hiệp với hàng giả – đặc biệt khi nó liên quan đến sự an toàn của bạn và người thân. Với kiến thức và sự cẩn trọng, bạn hoàn toàn có thể tránh xa “oxy dỏm” và sử dụng nguồn oxy chất lượng để phục vụ cho cuộc sống và công việc một cách an toàn nhất.